Ο
άνθρωπος από τα πρώτα κιόλας χρόνια της ζωής του έρχεται αντιμέτωπος με
διάφορες εμπειρίες αποχωρισμού. Από την νηπιακή ακόμη ηλικία μαθαίνουμε ότι δεν
είμαστε ένα με τη μητέρα μας, καθώς μεγαλώνουμε συνειδητοποιούμε ότι θα πρέπει
να αποχαιρετήσουμε την ιδέα του παιχνιδιού προκειμένου να διαβάσουμε για το
σχολείο και από την εφηβεία αντιλαμβανόμαστε ότι όσο και να θέλουμε κάποιον,
εάν εκείνος δεν μας θέλει, θα πρέπει να αποχωριστούμε την ιδέα του να είμαστε
μαζί. Μπορεί να αλλάξουμε τη δουλειά μας ή να τη χάσουμε λόγω κρίσης,
ένας μαθητής μπορεί να νιώσει την ίδια θλίψη σε μία αποτυχία σε ένα διαγώνισμα.
Η διαδικασία της ανθρώπινης ανάπτυξης εμπεριέχει αλλαγές, αποχωρισμούς και απώλειες που προϋποθέτουν την υιοθέτηση νέων συμπεριφορών από το άτομο, την μετακίνηση του από κάτι γνώριμο σε κάτι νέο. Υπάρχουν εμπειρίες απώλειας που έρχονται απρόβλεπτα στη ζωή μας όπως ο θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου ή η ανακοίνωση μίας χρόνιας αρρώστιας. Υπάρχουν όμως αποχωρισμοί και αλλαγές που συμβάλλουν στην εξέλιξη του ανθρώπου, όπως η ψυχική διαφοροποίηση ενός εφήβου από την οικογένειά του, η μετακόμιση από το πατρικό σπίτι, η φοίτηση για σπουδές, η αναζήτηση της αυτονομίας, η δημιουργία οικογένειας. Απώλεια μπορεί να είναι οι μετακινήσεις, οι πωλήσεις αγαπημένων αντικειμένων ή σπιτιών, ο χωρισμός από μία σχέση. Οι απώλειες ανθρώπων, σχέσεων, πραγμάτων, καταστάσεων, μας αφήνουν με μια αίσθηση, μια εμπειρία που ονομάζουμε «πένθος», χωρίς όμως να είναι ίδια για όλους.
Το πένθος είναι μέρος της ζωής, μια εμπειρία που αποτελείται από συναισθηματικές και σωματικές διεργασίες. Κάθε άνθρωπος το βιώνει με διαφορετικό τρόπο, ένταση και διάρκεια. Άλλοι το περιγράφουν σαν λύπη, άλλοι σαν κατάθλιψη, απόσυρση, απομόνωση, κενό. Περιλαμβάνει ένα εύρος συναισθημάτων -λύπη, θυμό, φόβο, ενοχή- κι ένα εύρος σωματικών εμπειριών.
Σύμφωνα με τον Worden (1996), ως «πένθος ορίζεται η προσαρμογή στο γεγονός της απώλειας». Το πένθος είναι το σύνολο των συναισθηματικών αντιδράσεων και εκδηλώσεων, που εμφανίζονται μετά την απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου, αλλά και γενικότερα σε κάθε σημαντική απώλεια πραγματική ή φαντασιωσική. Ουσιαστικά πρόκειται για την απόσυρση της συναισθηματικής επένδυσης από το χαμένο αντικείμενο.
Κάθε μέρα συντελούνται «μικροί θάνατοι» σε βιολογικό και ψυχολογικό επίπεδο. Για έναν άνθρωπο που πενθεί, είναι σημαντική η στήριξη από τους άλλους. Αυτή η στήριξη άλλοτε γίνεται με κουβέντα, άλλοτε με παρέα στη σιωπή. Το πένθος μας αιφνιδιάζει, έρχεται σε στιγμές που δεν το περιμένουμε, μας βγάζει από την καθημερινότητα μας. Μπορεί κανείς να διακρίνει στάδια στο πένθος (άρνηση, θυμός, διαπραγμάτευση, κατάθλιψη, αποδοχή), αλλά το πώς θα περάσει κανείς από αυτά τα στάδια και για πόσο μεγάλο χρονικό διάστημα εξαρτάται από την προσωπική ψυχολογία του και από το δίκτυο στήριξης που έχει γύρω του. Αυτό που είναι σημαντικό είναι να μπορέσει ο άνθρωπος που ζει μια απώλεια, να αναγνωρίσει τα συναισθήματα που συνοδεύουν την κάθε φάση, να τα αποδεχτεί, να τους δώσει χώρο έκφρασης, αναγνωρίζοντάς τα σαν πολύτιμες εμπειρίες μέσα στη ζωή.
Μπουμπούλη Αγγελική, Ψυχολόγος
Η διαδικασία της ανθρώπινης ανάπτυξης εμπεριέχει αλλαγές, αποχωρισμούς και απώλειες που προϋποθέτουν την υιοθέτηση νέων συμπεριφορών από το άτομο, την μετακίνηση του από κάτι γνώριμο σε κάτι νέο. Υπάρχουν εμπειρίες απώλειας που έρχονται απρόβλεπτα στη ζωή μας όπως ο θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου ή η ανακοίνωση μίας χρόνιας αρρώστιας. Υπάρχουν όμως αποχωρισμοί και αλλαγές που συμβάλλουν στην εξέλιξη του ανθρώπου, όπως η ψυχική διαφοροποίηση ενός εφήβου από την οικογένειά του, η μετακόμιση από το πατρικό σπίτι, η φοίτηση για σπουδές, η αναζήτηση της αυτονομίας, η δημιουργία οικογένειας. Απώλεια μπορεί να είναι οι μετακινήσεις, οι πωλήσεις αγαπημένων αντικειμένων ή σπιτιών, ο χωρισμός από μία σχέση. Οι απώλειες ανθρώπων, σχέσεων, πραγμάτων, καταστάσεων, μας αφήνουν με μια αίσθηση, μια εμπειρία που ονομάζουμε «πένθος», χωρίς όμως να είναι ίδια για όλους.
Το πένθος είναι μέρος της ζωής, μια εμπειρία που αποτελείται από συναισθηματικές και σωματικές διεργασίες. Κάθε άνθρωπος το βιώνει με διαφορετικό τρόπο, ένταση και διάρκεια. Άλλοι το περιγράφουν σαν λύπη, άλλοι σαν κατάθλιψη, απόσυρση, απομόνωση, κενό. Περιλαμβάνει ένα εύρος συναισθημάτων -λύπη, θυμό, φόβο, ενοχή- κι ένα εύρος σωματικών εμπειριών.
Σύμφωνα με τον Worden (1996), ως «πένθος ορίζεται η προσαρμογή στο γεγονός της απώλειας». Το πένθος είναι το σύνολο των συναισθηματικών αντιδράσεων και εκδηλώσεων, που εμφανίζονται μετά την απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου, αλλά και γενικότερα σε κάθε σημαντική απώλεια πραγματική ή φαντασιωσική. Ουσιαστικά πρόκειται για την απόσυρση της συναισθηματικής επένδυσης από το χαμένο αντικείμενο.
Κάθε μέρα συντελούνται «μικροί θάνατοι» σε βιολογικό και ψυχολογικό επίπεδο. Για έναν άνθρωπο που πενθεί, είναι σημαντική η στήριξη από τους άλλους. Αυτή η στήριξη άλλοτε γίνεται με κουβέντα, άλλοτε με παρέα στη σιωπή. Το πένθος μας αιφνιδιάζει, έρχεται σε στιγμές που δεν το περιμένουμε, μας βγάζει από την καθημερινότητα μας. Μπορεί κανείς να διακρίνει στάδια στο πένθος (άρνηση, θυμός, διαπραγμάτευση, κατάθλιψη, αποδοχή), αλλά το πώς θα περάσει κανείς από αυτά τα στάδια και για πόσο μεγάλο χρονικό διάστημα εξαρτάται από την προσωπική ψυχολογία του και από το δίκτυο στήριξης που έχει γύρω του. Αυτό που είναι σημαντικό είναι να μπορέσει ο άνθρωπος που ζει μια απώλεια, να αναγνωρίσει τα συναισθήματα που συνοδεύουν την κάθε φάση, να τα αποδεχτεί, να τους δώσει χώρο έκφρασης, αναγνωρίζοντάς τα σαν πολύτιμες εμπειρίες μέσα στη ζωή.
Η
αντίδραση στην απώλεια εξαρτάται:
- Από το γεγονός (φύση, βαρύτητα, αλλαγές που συνεπάγεται στη ζωή του ατόμου)
- Από την προσωπικότητα, ιδιοσυγκρασία του ατόμου (ηλικία, φύλο, προσωπική ιστορία, χαρακτηριστικά προσωπικότητας, οικογενειακή κατάσταση)
- Από την τρέχουσα κατάσταση του οργανισμού (σε βιολογικό, κοινωνικό, ψυχολογικό επίπεδο)
- Ύπαρξη κοινωνικής υποστήριξης (περιβάλλον)
Η
ζωή και ο θάνατος υπάρχουν σε συνεχή αλληλεπίδραση, η σχέση μας με τη ζωή
επιδρά και στη σχέση μας με τον θάνατο. Αν η ζωή έχει νόημα, αν όλες οι
εμπειρίες αποκτούν νόημα, ακόμα και αυτές που βιώνουμε σαν ενόχληση, τότε
αποκτά νόημα και ο θάνατος, σαν μέρος μιας αιώνιας διεργασίας. Μικροί και
μεγάλοι θάνατοι συντελούνται κάθε μέρα. Το πώς θα τους αντιμετωπίσουμε,
εξαρτάται από την ενημερότητα μας και από την εσωτερική και εξωτερική στήριξη
που έχουμε. Κάθε απώλεια γίνεται αφορμή για να πενθήσουμε ό, τι έχουμε χάσει
στη ζωή μας. Η συμφιλίωση μας με τη διεργασία και η ικανότητα μας να την
ακολουθήσουμε, μας κάνει και πλουσιότερους και πιο ικανούς να ζήσουμε τη ζωή
μέσα σε όλο της το μεγαλείο, και όλη της την πολυπλοκότητα.
Γενικότερα,
θα λέγαμε ότι το πένθος είναι αναπόφευκτο κομμάτι της ζωής μας. Όλοι μας κάποια
στιγμή θα κληθούμε να περάσουμε από αυτή τη διαδικασία. Όλες οι αντιδράσεις
είναι φυσιολογικές και αποδεκτές εφόσον δεν υπάρχει σωστός και λάθος τρόπος να
πενθεί κανείς. Ωστόσο, παράταση των συμπτωμάτων του πένθους και πέραν του 1ου
έτους με αμείωτη ένταση, θα πρέπει ίσως να μας ανησυχήσει και καλό θα ήταν να
ζητήσουμε τη συμβουλή κάποιου ειδικού.
Αξίζει
να δώσουμε στον εαυτό μας το χώρο να θρηνήσει ότι χάθηκε, αλλά και
να αναζητήσει ότι καινούργιο αναδυθεί από αυτό το θρήνο.
Μπουμπούλη Αγγελική, Ψυχολόγος
Διαμάντη Αγγελική, Κοινωνική Λειτουργός
