Άγχος

Δεν υπάρχει άνθρωπος που να μην έχει νιώσει άγχος. Πρόκειται για ένα συναίσθημα που όλοι, ανεξαιρέτως, έχουμε βιώσει σε κάποιο στάδιο της ζωής μας· είναι ένα διάχυτο, δυσάρεστο, συχνά ασαφές συναίσθημα αόριστου φόβου ή κακής προαίσθησης,  που εκδηλώνεται με ένταση και ανησυχία και που τις περισσότερες φορές συνοδεύεται από σωματικά συμπτώματα. Άγχος μπορούν να δημιουργήσουν οι συγκρούσεις μεταξύ των ατόμων, η απειλή του αυτοσεβασμού και οι πιέσεις που ασκούνται πέρα από τις ικανότητες του ατόμου.

Το φυσιολογικό άγχος είναι μια υγιής αντίδραση, που συμβαίνει σε ανησυχητικές καταστάσεις ή σε στιγμές κινδύνου ή απειλής, όπως ένας οδηγός που πρέπει άμεσα να πατήσει φρένο, ένα διαγώνισμα στο σχολείο, μια σημαντική επαγγελματική συνέντευξη, κάποιο ερωτικό ραντεβού. Σε περιπτώσεις σαν κι αυτές ένας βαθμός άγχους μπορεί να λειτουργήσει ευεργετικά, διότι είναι σε θέση να μας κινητοποιήσει, ώστε να προετοιμαστούμε κατάλληλα και να επιδείξουμε τον καλύτερο μας εαυτό. Μετρίου βαθμού άγχος στην πραγματικότητα βελτιώνει την απόδοση του ατόμου σε δύσκολες στιγμές και αποτελεί δημιουργικό και κινητοποιητικο παράγοντα για τη ζωή.  

Το γενικευμένο άγχος εμφανίζεται ως αντίδραση σε πιεστικές καταστάσεις διαρκείας. Οφείλεται σε μία πληθώρα αιτιών, που περιλαμβάνουν προβλήματα και ανησυχία για ζητήματα επαγγελματικά, οικονομικά, προσωπικά/σχέσεων, κοινωνικά, ή/και συνδυασμό αυτών και σχετίζονται με την καθημερινότητα μας. Βασικό χαρακτηριστικό του γενικευμένου άγχους είναι το γεγονός ότι αυτός που το βιώνει δεν έχει ξεκάθαρη εικόνα του τί το προκαλεί. Εδώ, παρότι το άγχος που βιώνει κανείς δεν έχει ιδιαίτερα μεγάλη ένταση, είναι συνεχές και έχει μεγάλη διάρκεια, τουλάχιστον έξι μηνών και μπορεί να συνοδεύεται από νευρικότητα, αγωνία, τεντωμένα νεύρα, εύκολη κόπωση, ευερεθιστότητα, δυσκολία στη συγκέντρωση και προβλήματα στον ύπνο. Επίσης μπορεί να εμφανίζεται με την μορφη κρίσεων άγχους, χωρίς μεγάλη ένταση. Το νευρικό σύστημα υφίσταται έτσι διαρκή πίεση και παραμένει ελαφρώς ενεργοποιημένο, εκκρίνοντας σταθερά επιπρόσθετες ορμόνες. Το σώμα φθείρεται, το άτομο νιώθει αποδυναμωμένο και το ανοσοποιητικό σύστημα συμβιβάζεται, δημιουργώντας περαιτέρω προβλήματα.

Το άγχος πανικού εκδηλώνεται με τη μορφή των λεγόμενων κρίσεων πανικού. Εδώ, το άτομο καταλαμβάνεται ξαφνικά από εξαιρετικά έντονο άγχος το οποίο διαρκεί μερικά λεπτά. Κατά τη διάρκεια μιας τέτοιας κρίσης, ο άνθρωπος που τη βιώνει αισθάνεται ότι χάνει τον έλεγχο του εαυτού του και βιώνει έντονο φόβο ότι θα πεθάνει, ή ότι θα χάσει τα λογικά του και θα τρελαθεί. Οι κρίσεις πανικού δεν απειλούν τη σωματική υγεία των ανθρώπων που τις βιώνουν. Παρόλα αυτά, συνοδεύονται από έντονα σωματικά συμπτώματα που μπορεί να περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, ταχυκαρδία και αύξηση αρτηριακής πίεσης, δύσπνοια, αίσθημα δυσφορίας, αίσθημα πνιγμού, ενοχλήσεις στο στήθος, μούδιασμα, διάρροια, ρίγη, ζαλάδα, τα οποία σε συνδυασμό με την αίσθηση πλήρους απώλειας ελέγχου της κατάστασης και ένα αίσθημα ότι το άμεσο περιβάλλον δεν είναι πια οικείο, ανατροφοδοτούν το φόβο για επικείμενο θάνατο. Στις περισσότερες περιπτώσεις αυτό συμβαίνει σε καταστάσεις όπου η διαφυγή είναι δύσκολη (μέσα μεταφοράς, πλήθος κλπ), ή/και δεν υπάρχει δυνατότητα βοήθειας (είμαστε σπίτι μόνοι, δεν έχουμε κάποιο γνωστό πρόσωπο εμπιστοσύνης κοντά μας κλπ).  Τέλος, οι κρίσεις πανικού μπορεί να είναι, είτε αυθόρμητες, που σημαίνει ότι δεν υπάρχει κάποιος εμφανής λόγος που τις προκαλεί, είτε καταστασιακές, που σημαίνει ότι «πυροδοτούνται» από κάποιο συγκεκριμένο ερέθισμα ή κατάσταση που θα αντιμετωπίσει κάποιος, ακόμα και αν πρόκειται για το φόβο αναμονής μιας νέας κρίσης πανικού.

Η αντίδραση στο άγχος  εξαρτάται:

• Από την προσωπικότητα, ιδιοσυγκρασία του ατόμου (ηλικία, φύλο, προσωπική ιστορία, χαρακτηριστικά προσωπικότητας, οικογενειακή κατάσταση)

• Από την τρέχουσα κατάσταση του οργανισμού (σε βιολογικό, κοινωνικό, ψυχολογικό επίπεδο)

• Οικονομική κατάσταση

• Ποιότητα της ζωής

• Ποιότητα της φροντίδας κατά την παιδική ηλικία

• Ύπαρξη κοινωνικής υποστήριξης (περιβάλλον)     

  Οι φυσικές αλλαγές (σωματικά συμπτώματα) που εμφανίζονται στο άγχος είναι: 

•  Ανησυχία και ανικανότητα να επέλθει σε κατάσταση ηρεμίας

•  Εγρήγορση των μυών, που επιφέρει πόνους και ρίγος

•  Αστάθεια ποδιών

•  Αίσθημα φυσικής εξάντλησης και κόπωσης

•  Μειωμένη όρεξη και στομαχικές διαταραχές

•  Εφίδρωση, ενόχληση στο στήθος

•  Δυσκολία να κοιμηθεί

• Αύξηση καρδιακού ρυθμού και αναπνοής, ταχυκαρδία – απότομες, ρηχές  αναπνοές (λαχάνιασμα) υπερένταση,       

• Πόνος στην πλάτη, Δυσκοιλιότητα,  ή διάρροια, Κόπωση, Πονοκέφαλοι, Υψηλή αρτηριακή πίεση, Αϋπνίες, Συντομία αναπνοής, λαχάνιασμα, Δυσκαμψία λαιμού, Στομαχικές διαταραχές, Αύξηση ή απώλεια βάρους.

Γενικά, το άγχος είναι θετικό, χρήσιμο και παραγωγικό όταν είναι μέτριας έντασης και διάρκειας και αποτελεί ανταπόκριση σε μια κατάσταση όπου απαιτείται να ενεργοποιηθούμε. Ένας πολύ χρήσιμος τρόπος για να αντιμετωπίσουμε το άγχος  είναι να ελέγξουμε την αναπνοή μας. Το επίπεδο της έντασης ενός ανθρώπου καθρεφτίζεται στον τρόπο που αναπνέει. Όταν είμαστε ήρεμοι και ευχαριστημένοι η αναπνοή μας είναι αργή και ρυθμική ενώ όταν είμαστε σε ένταση η αναπνοή μας είναι γρήγορη και ρηχή. Κάθε τέτοιος τύπος επιφανειακής αναπνοής συμβάλλει στην αναχαίτιση των συναισθημάτων και στον περιορισμό του εισπνεόμενου οξυγόνου. Έτσι, αυτή η αγχώδης αναπνοή μπορεί να προκαλέσει σωματικά συμπτώματα όπως τρόμο, ζάλη ή μουδιάσματα. Αυτά τα συμπτώματα μπορούν γρήγορα να αντιμετωπιστούν διορθώνοντας την αναπνοή μας. Γι' αυτό μαθαίνουμε να αναπνέουμε αργά και βαθιά  - διαφραγματική αναπνοή.  Συγκεντρωνόμαστε στην αναπνοή μας. Κατά την εισπνοή, το στομάχι μας βγαίνει προς τα έξω, ενώ κατά την εκπνοή μπαίνει μέσα. Έτσι αναπνέουμε όταν κοιμόμαστε βαθιά, αυτός είναι ο κανονικός τρόπος αναπνοής.

Δουλεύοντας με ανθρώπους που παθαίνουν συχνά κρίσεις άγχους και κρίσεις πανικού, βλέπει κανείς την πραγματική πηγή του άγχους που είναι η ίδια η  κρίση του εαυτού. Την ώρα της κρίσης ατακτοποίητα θέματα του εαυτού βγαίνουν στην επιφάνεια. Η μη διαχείριση τους, η απώθηση των συναισθημάτων, καθώς και οι εσωτερικές συγκρούσεις που δεν συνειδητοποιούνται και δεν επεξεργάζονται, έχουν ως  αποτέλεσμα να εμφανίζονται κάποια στιγμή ξαφνικά και συσσωρευμένα σωματικά συμπτώματα των οποίων η προέλευση έχει απωθηθεί. Πρόκειται λοιπόν για κρίση εαυτού γιατί τελειώνει μία παλιά διαδικασία και ωθούνται σε μία αλλαγή.

Αγγελική Μπουμπούλη

       Ψυχολόγος