Η
οικογένεια αποτελεί ένα ζωντανό δίκτυο στο οποίο αλληλεπιδρούν τα μέλη μεταξύ
τους, διαμορφώνοντας συμπεριφορές και καλλιεργώντας
αξίες (Belsky). Η εξέλιξη αποτελεί ένα βασικό χαρακτηριστικό των ζωντανών
συστημάτων και η οικογένεια, ως ένα ζωντανό ψυχοκοινωνικό σύστημα, βρίσκεται σε
μια συνεχή εξέλιξη και αλλαγή. Στη μακραίωνη ιστορία της παρουσιάζονται αλλαγές
στη δομή της οικογένειας, στους ρόλους που αναλαμβάνουν τα μέλη της, στους
στόχους και στον τρόπο λειτουργίας της. Ιδιαίτερα σημαντικές αλλαγές στο χώρο
της οικογένειας έχουμε μερικές δεκαετίες μετά το Β΄ παγκόσμιο πόλεμο. Μεταξύ
άλλων παραγόντων, η αλλαγή της κοινωνίας από αγροτική σε αστική είχε ως
αποτέλεσμα να αλλάξουν οι ανάγκες και ο τρόπος ζωής των ανθρώπων της
βιομηχανικής και μεταβιομηχανικής περιόδου και στη συνέχεια της εποχής της
πληροφορικής. Οι αλλαγές αυτές οδήγησαν και σε αλλαγές στην
οικογένεια.
Οι
κυριότερες από τις αλλαγές της οικογένειας είναι: η είσοδος της γυναίκας
στο χώρο της αμειβόμενης εργασίας, η μείωση του αριθμού παιδιών ανά οικογένεια,
ο γάμος σε μεγαλύτερη ηλικία, η μείωση των συμβατικών γάμων και η
εμφάνιση μη συμβατικών οικογενειών: όπως οι μονογονεϊκές οικογένειες, οι εκτεταμένες (οικογένειες που περιλαμβάνουν
τρεις ή περισσότερες γενιές προσώπων), οι μικτές(από δεύτερο γάμο), οι "χωλές" (οικογένειες που έχουν διασπαστεί εξαιτίας μη
οικογενειακών λόγων π.χ. επαγγελματικές
υποχρεώσεις), οι ανάδοχες και οι θετές. Τα ζευγάρια που ζούνε μαζί χωρίς να
έχουν συνάψει γάμο, τα ομοφυλόφιλα ζευγάρια και τα ζευγάρια διπλής σταδιοδρομίας, είναι επίσης μερικές
από τις αλλαγές στη συμβατική οικογένεια. Είναι σημαντικό επίσης να κατανοήσουμε τις
διαφορετικές ανάγκες που έχουν οι διαφορετικές οικογένειες.
Υπάρχει
ένα κοινό σημείο για όλες αυτές τις οικογένειες: οι ενήλικες προσπαθούν μ’ όλες
τους τις δυνάμεις να δώσουν ό, τι καλύτερο έχουν για το καλό των παιδιών.
Ταυτόχρονα, προσπαθούν να ωριμάσουν και οι ίδιοι – και κατά κάποιο τρόπο να
συνταιριαστεί η ωρίμανσή τους με την
ανάπτυξη των παιδιών τους. Η μορφή της οικογένειας δεν αποτελεί το βασικό
καθοριστικό παράγοντα για ό, τι συμβαίνει σ΄ αυτήν. Από την διαδικασία μεταξύ
των μελών καθορίζεται η αρμονική ή όχι συμβίωση τους, η ωρίμανση κάθε ενήλικα
σαν ατόμου ή στις σχέσεις του με τους άλλους και η εξέλιξη των παιδιών σε υγιή, δημιουργικά
ανθρώπινα πλάσματα. Γι΄ αυτό, η
αυτοεκτίμηση, η επικοινωνία, οι κανόνες
και το σύστημα αποτελούν τα κύρια μέσα για την ομαλή λειτουργία της οικογένειας
(Satir).
Η
άποψη που έχει εκφραστεί για επιστροφή της οικογένειας στο παραδοσιακό μοντέλο,
για να μειωθούν τα προβλήματα που σήμερα αντιμετωπίζει, όπως παραβατικότητα των
νέων, αλκοόλ, ναρκωτικά, αύξηση της κατάθλιψης και άλλα ψυχολογικά προβλήματα,
δεν μπορεί να λειτουργήσει, διότι η αλλαγή είναι μια φυσική πορεία των ζωντανών
συστημάτων και δεν μπορούμε να γυρίσουμε πίσω. Εκείνο επομένως που έχουμε να
κάνουμε για να είμαστε καλά μέσα στις οικογένειές μας είναι να
κατανοήσουμε τις νέες ανάγκες όλων των μελών της οικογένειας και να βρούμε μια ισορροπία στην κάλυψη των
αναγκών όλων των μελών.
Η
οικογένεια είναι η μόνη κοινωνική ομάδα
που συμβιβάζονται τόσες πολλές αλλαγές σε τόσο λίγο χώρο και χρόνο. Η αλλαγή
και η διαφοροποίηση αποτελούν πάγιους, φυσιολογικούς και υγιείς παράγοντες σε
κάθε οικογένεια. Αν τα μέλη της οικογένειας δεν περιμένουν αλλαγές ή δεν
προετοιμάζονται για τις διαφορές που ξαφνικά εμφανίζονται, διατρέχουν τον
κίνδυνο να απογοητευτούν, να ματαιωθούν και να αναστατωθούν γιατί
περιμένουν ομοιογένεια εκεί που δεν υπάρχει. Οι άνθρωποι γεννιούνται, μεγαλώνουν,
δουλεύουν, παντρεύονται, κάνουν παιδιά, γερνάνε και πεθαίνουν. Αυτή είναι η ανθρώπινη ζωή.
Τα
κυριότερα στάδια στον κύκλο ζωής της οικογένειας, όπως αναφέρονται από τις
οικογενειακές θεραπεύτριες M Betty Carter & Monica Goldrick (1999) είναι τα
ακόλουθα: Το νέο άτομο φεύγει από το σπίτι, το νέο ζευγάρι, οικογένειες με
μικρά παιδιά, οικογένειες με εφήβους, τα παιδιά φεύγουν από το σπίτι και
οικογένειες σε ώριμη ηλικία. Απροσδόκητα και τραυματικά γεγονότα όπως ξαφνικός
θάνατος, απώλεια εργασίας, διαζύγιο, ασθένεια επηρεάζουν τον κύκλο ζωής της
οικογένειας.
Στον
πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζονται οι αλλαγές που προκύπτουν στην οικογένεια
εξαιτίας των αλλαγών στον κύκλο ζωή.
| Στάδια εξέλιξης |
Συναισθηματικές διαδικασίες κατά τη
μετάβαση
|
Αλλαγές που πρέπει να γίνουν κατά τη μετάβαση |
Το
νέο άτομο φεύγει από το σπίτι
|
Αναλαμβάνει την οικονομική και συναισθηματική ευθύνη για τον εαυτό του. Αποδοχή χωρισμού από γονείς- αδέλφια
|
α)
Διαφοροποίηση του "εαυτού" από την οικογένεια καταγωγής.
β)
Ανάπτυξη στενών σχέσεων με ομήλικους.
γ)
Καθορισμός προσωπικών στόχων ζωής, απόκτηση εργασίας και εδραίωση στο χώρο εργασίας, καθώς και οικονομική
ανεξαρτησία
|
Το
νέο ζευγάρι. Η ένωση δύο οικογενειών μέσω του γάμου
|
Δέσμευση
στο καινούριο σύστημα της οικογένειας
|
α)
Διαμόρφωση του συζυγικού συστήματος.
β) Αναπροσαρμογή των σχέσεων με την ευρύτερη οικογένεια και τους φίλους ώστε να
συμπεριληφθεί ο ή η σύζυγος.
|
Οικογένειες
με μικρά παιδιά
|
Το ζευγάρι αποδέχεται τα νέα μέλη.
|
α)
Προσαρμογή του οικογενειακού σύστηματος στην παρουσία του παιδιού.
β) Ανάληψη γονικών ρόλων, συνεργασία στο μεγάλωμα των παιδιών, σε θέματα οικονομικά και οικιακών
υποχρεώσεων.
γ) Αναπροσαρμογή σχέσεων με την ευρύτερη οικογένεια, νέοι ρόλοι. Τα
παιδιά γίνονται γονείς και οι γονείς παππούδες
|
Οικογένειες
με παιδία στην εφηβεία
|
Ανάπτυξη ευελιξίας στα όρια της οικογένειας ώστε να
δοθεί μεγαλύτερη ανεξαρτησία στα παιδιά και να προσαρμοστεί στις αλλαγές –
«μεγάλωμα» των γονέων – παππούδων
|
α) Αλλαγές στις σχέσεις γονέα – παιδιού, ώστε να επιτρέπεται στον/στην έφηβο
να είναι μέσα και έξω από το οικογενειακό σύστημα.
β)
Οι γονείς – σύζυγοι επικεντρώνονται ξανά σε θέματα καριέρας και σε θέματα
ζευγαριού αυτής της ηλικίας.
|
Τα
παιδιά φεύγουν από το σπίτι
|
Προσαρμογή
σε νέους τύπους σχέσεων με τα παιδιά, τα οποία είναι στο στάδιο που
μπαινοβγαίνουν με ποικίλους τρόπους στην οικογένεια.
|
α)
Το ζευγάρι μένει χωρίς παιδιά και ξαναδιαπραγματεύεται τη
σχέση του.
β)
Οι σχέσεις ανάμεσα στους γονείς και τα παιδιά γίνονται περισσότερο σχέσεις
ενηλίκων προς ενήλικες.
γ)
Αναπροσαρμογή των σχέσεων σε περίπτωση που τα παιδιά παντρευτούν ώστε να
συμπεριληφθούν παιδιά και εγγόνια.
δ)
Αντιμετώπιση των προβλημάτων υγείας και του θανάτου των γονέων – παππούδων.
|
Οικογένειες
στην ώριμη ηλικία
|
Αποδοχή των αλλαγών στους διαγενεακούς ρόλους
|
α) Συντήρηση
και φροντίδα για την υγεία του κάθε συντρόφου και του ζευγαριού.
β)
Νέοι ρόλοι στο οικογενειακό και κοινωνικό σύστημα.
γ)
Αναγνώριση της σοφίας και της εμπειρίας
των ηλικιωμένων και υποστήριξή
τους, με τρόπο που να μην εμποδίζεται
και η δική τους δραστηριοποίηση.
δ)
Αντιμετώπιση θανάτου του συζύγου, αδελφών και άλλων συνομήλικων.
Ευαισθητοποίηση στο θέμα του δικού τους θανάτου.
|
Μπουμπούλη Αγγελική
Ψυχολόγος
