Ακούγοντας το σώμα μας όταν αυτό παίρνει το λόγο

Το άτομο είναι ένα ολοκληρωμένο ανθρώπινο πλάσμα με το σώμα,  τα συναισθήματα  και τις σκέψεις να αποτελούν ένα ενιαίο και αδιάσπαστο σύνολο. Το σώμα μας είναι ο καθρέφτης των σκέψεων και των συναισθημάτων μας. Η ένταση και η διάρκεια των συναισθημάτων μας, καθορίζουν την επίδραση που αυτά θα έχουν στον οργανισμό μας. Τα συναισθήματα και οι σκέψεις μας μεταφράζονται σε σωματική αντίδραση και κάθε σωματική αίσθηση προκαλεί σκέψεις και συναισθήματα. Το σώμα μάς μιλάει πάντα, μας στέλνει διαρκώς μηνύματα, αρκεί εμείς να βρούμε το χρόνο και τον τρόπο να τα ακούσουμε. Οι τρόποι με τους οποίους εκφράζουμε τις σκέψεις μας και οι λέξεις που προφέρουμε προκαλούν στο σώμα συμπεριφορές και στάσεις που άλλοτε το ησυχάζουν και άλλοτε του προκαλούν ανησυχίες. Καθώς λοιπόν το σώμα μας επηρεάζεται, αρχίζει να μας δίνει κάποια σωματικά συμπτώματα. Το σώμα μας στέλνει σήμα κινδύνου, για να στρέψουμε την προσοχή μας στον εσωτερικό μας κόσμο, σε κάποιο συναισθηματικό αδιέξοδο που μας ταλαιπωρεί και έχει απωθηθεί ανεπίλυτο στο ασυνείδητο. Όταν, λοιπόν, καταπιέζουμε τα συναισθήματά μας, αυτά βρίσκουν μια άλλη διέξοδο για να κάνουν αισθητή την παρουσία τους, μέσω σωματικών ενοχλήσεων τις οποίες δύσκολα θα αγνοήσουμε.

Αν τα συναισθήματα, οι ανάγκες, οι επιθυμίες μας δεν εκφράζονται και καταπιέζονται, αυξάνονται οι πιθανότητες να βρουν διέξοδο και να εκδηλωθούν με τη μορφή σωματικής ή ψυχικής ασθένειας. Οι εσωτερικές συγκρούσεις, οι ανεκπλήρωτες ανάγκες, οι δυσκολίες στις διαπροσωπικές σχέσεις, οι απαγορευμένες επιθυμίες, τα καταπιεσμένα συναισθήματα, λειτουργούν συνδυαστικά με νοσογόνους παράγοντες εξασθενώντας την άμυνα του οργανισμού και έτσι εκδηλώνονται τα σωματικά συμπτώματα.

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, αναμένεται ότι μέχρι το 2020 οι ψυχοσωματικές διαταραχές θα αποτελούν το κυρίαρχο πρόβλημα υγείας. Τα ψυχοσωματικά συμπτώματα αναφέρονται σε όλο το φάσμα των σωματικών ενοχλήσεων (όπως π.χ. οι διάφοροι πόνοι) που είναι εκδηλώσεις ψυχολογικού στρες και δεν συνδυάζονται με κάποια «οργανική» παθολογία. O τρόπος ωστόσο που εκδηλώνονται σε ένα άτομο και η ένταση που λαμβάνουν, είναι παρόμοια με τα συμπτώματα που προκαλούνται από μια οργανική αιτία. Ουσιαστικά μιλάμε για ψυχολογικούς παράγοντες που επηρεάζουν τη σωματική κατάσταση του ατόμου. Αυτό, βέβαια, δεν σημαίνει ότι στις ψυχοσωματικές νόσους παύουν να παίζουν σημαντικό ρόλο η κληρονομικότητα, η γενετική προδιάθεση, οι περιβαλλοντικοί και κοινωνικοί παράγοντες και ο τρόπος ζωής κάθε ατόμου. Επίσης, οι μεταβατικές καταστάσεις, οι απρόοπτες αλλαγές και εν γένει οι δύσκολες εξωτερικές συνθήκες συχνά προκαλούν ψυχοσωματικά συμπτώματα: χωρισμός, θάνατος ή σοβαρή ασθένεια κάποιου αγαπημένου προσώπου, μετακόμιση, αγχωτικές εργασιακές συνθήκες, βίαιο οικογενειακό περιβάλλον κ.ά. Είναι πολύ σημαντικό να θυμόμαστε ότι προτού προβούμε στο συμπέρασμα πως πρόκειται για ψυχολογικούς παράγοντες που προκαλούν ένα σωματικό πρόβλημα, πρέπει να αποκλείσουμε την ύπαρξη κάποιας οργανικής αιτίας.

Η Αμερικάνικη Ψυχιατρική Εταιρεία κατατάσσει τις ψυχοσωματικές παθήσεις στις παρακάτω κατηγορίες:

Δερματικά: νευροδερματίτιδα, αλλεργική δερματίτιδα, έκζεμα, τριχόπτωση, ακμή και  ψωρίαση, λεύκη, αλωπεκία κλπ.

Μυοσκελετικά: πόνοι στη μέση, κράμπες, νευρόπονοι, πονοκέφαλοι από υπέρταση, ρευματοειδής αρθρίτιδα,  η μυαλγία, η αυχεναλγία, η οσφυαλγία και το αυχενικό σύνδρομο κλπ.

Αναπνευστικά: υποτροπιάζουσα βρογχίτιδα, βρογχικό άσθμα, δύσπνοια, ταχύπνοια, ο λόξυγκας, συχνά κρυολογήματα κλπ.

Κυκλοφορικά: υπέρταση, ταχυκαρδία, στένωση στεφανιαίων, παροξυσμική ταχυκαρδία, αρρυθμίες, ημικρανία, κρύα άκρα, επιδείνωση της αρτηριοσκλήρωσης, έμφραγμα.

Αιματολογικά: διαταραχές στο αίμα όπως αύξηση πηκτικότητας και διαταραχές στο λεμφικό σύστημα.

Ανοσολογικά: ευπάθεια σε λοιμώξεις όπως είναι οι ιώσεις, ο έρπητας, η γρίπη, διάφορες μορφές καρκίνου.

Γαστρεντερικά: έλκος πεπτικού, χρόνια γαστρίτιδα, καούρα, σφίξιμο στο στομάχι, σύνδρομο παλινδρόμησης, σπαστική κολίτιδα κλπ.

Γεννητικό σύστημα: διαταραχές στον κύκλο της περιόδου, έλλειψη σεξουαλικού ενδιαφέροντος, δυσμηνόρροια, δυσπαρευνία, ανδρική ανικανότητα, ψυχρότητα, ανοργασμική συνουσία, μορφές στειρότητας κλπ.

Ενδοκρινικά: υπερθυρεοειδισμός, υποθυρεοειδισμός, υπογλυκαιμία, σακχαρώδης διαβήτης, μορφές παχυσαρκίας, διαταραχές εμμηνορρυσίας, απότομη αυξομείωση των ορμονών στον οργανισμό.

Διαταραχές αισθητηρίων οργάνων: ψυχογενής πόνος κ.ά.

Διαταραχές νευρικού συστήματος: διαταραχές στις οποίες ο συναισθηματικός παράγοντας παίζει σημαντικό ρόλο, όπως σκλήρυνση κατά πλάκας κ.ά.

Διαταραχές της ορέξεως: ψυχογενής βουλιμία,  ψυχογενής ανορεξία κλπ.

Διαταραχές ύπνου

Το σώμα, μέσα από την εμφάνιση ενός ψυχοσωματικού συμπτώματος, καλείται να κινητοποιήσει τον άνθρωπο, να τον κάνει να σκεφτεί, να δει τι του συμβαίνει, να εξωτερικεύσει συναισθήματα, να διαχειριστεί συγκρούσεις, πιέσεις και άλυτες καταστάσεις. Τα συμπτώματα αυτά, αποτελούν ένα μέσο έκφρασης των καταπιεσμένων συναισθημάτων, των ψυχολογικών συγκρούσεών μας, των επιθυμιών που φοβόμαστε να εκφράσουμε, των αναγκών μας που καταπιέζουμε, των απωθημένων σκέψεων που βρίσκονται καλά κρυμμένα και δεν θέλουμε να τα επικοινωνήσουμε ή πολλές φορές δεν έχουμε τη δύναμη να τα αντιμετωπίσουμε. Το σώμα μέσω του συμπτώματος, υπενθυμίζει ό,τι έχει προσπαθήσει να ξεχάσει ο νους και η ψυχή και μας θυμίζει ότι είναι σημαντική η διαχείριση τους.

Έρευνες δείχνουν ότι όταν το άτομο βρίσκεται σε ένα ασφαλές, θετικό και υποστηρικτικό περιβάλλον από όπου εισπράττει μια γενική αποδοχή, το ανοσοποιητικό του σύστημα ενισχύεται. Τα θετικά συναισθήματα, και κυρίως η αγάπη, μπορούν να ενισχύσουν ουσιαστικά την άμυνα του οργανισμού ενάντια στις ασθένειες, ωθώντας το σώμα στην παραγωγή χημικών ουσιών, και να συμβάλουν στη σωματική και την ψυχική υγεία μας.

Για να συμβούν όλα αυτά, όμως, πρέπει να είμαστε εμείς κύριοι των σκέψεων και των συναισθημάτων μας. Οι αισιόδοξες, θετικές σκέψεις, η ισχυρή επιθυμία για ζωή και υγεία και η αίσθηση ότι αξίζουμε, μεταφράζονται αυτόματα από τον εγκέφαλο σε εκατομμύρια ηλεκτρικά και χημικά σήματα που μεταφέρουν το σχετικό μήνυμα στο σώμα μας.

Από τη στιγμή που συνειδητοποιούμε πως τα ψυχοσωματικά συμπτώματα είναι το μέσο έκφρασης εσωτερικών συγκρούσεων και καταπιεσμένων δυσάρεστων συναισθημάτων, έχουμε κάνει ήδη το πρώτο βήμα προς την αλλαγή. Ο επαναπροσδιορισμός του εαυτού μας (ποιός είμαι, που είμαι, τι κάνω, που πάω, που θέλω να πάω), η αύξηση της αυτοπεποίθησης, η δημιουργία υγιών και οριοθετημένων σχέσεων και η φροντίδα του εαυτού μας είναι μόνο κάποιοι από τους βασικούς στόχους για την αντιμετώπιση των ψυχοσωματικών συμπτωμάτων.

Μπουμπούλη Αγγελική

         Ψυχολόγος